Przez zaburzenia dysocjacyjne (zaburzenia konwersyjne) rozumie się całą grupę problemów ze zdrowiem psychicznym. Polegają one na częściowej lub całkowitej utracie prawidłowej integracji pomiędzy różnymi aspektami funkcjonowania psychicznego człowieka. Może wówczas dojść do „rozdarcia” pacjenta pomiędzy wspomnieniami, poczuciem własnej tożsamości oraz kontrolą ruchów swojego ciała. Uporanie się z problemem wymaga specjalistycznego leczenia.

Dysocjacyjny charakter zaburzeń – utrata integracji psychicznej

Nazwa „dysocjacyjny” pochodzi od łacińskiego „dissociatio”, które oznacza rozdzielenie, oddzielenie lub rozłączenie. Zaburzenia dysocjacyjne mogą dotyczyć np. pamięci, poczucia własnej tożsamości, świadomości czy kontroli nad ruchami ciała.

W praktyce pacjent może np. nagle zapomnieć o ważnych wydarzeniach ze swojego życia, stracić poczucie własnej tożsamości lub stracić czucie swojego ciała, mimo że nie stwierdza się żadnych zmian organicznych w układzie nerwowym czy narządach ruchu. Zaburzenia dysocjacyjne mają charakter psychogenny, co oznacza, że ich źródłem nie są fizyczne uszkodzenia czy choroby.

Jakie są rodzaje zaburzeń dysocjacyjnych?

Do zaburzeń konwersyjnych zalicza się m.in. amnezja dysocjacyjna. W pewnym uproszczeniu polega ona na nagłej utracie pamięci. Przykładowo, pacjent może nie pamiętać, kim jest, gdzie mieszka, albo zapomnieć o istotnych faktach z własnego życia.

Inną formą jest fuga dysocjacyjna – stan, który sprawia, że dotknięta nią osoba nagle opuszcza swoje miejsce zamieszkania lub pracy i zaczyna podróżować bez wyraźnego celu.

Z kolei stupor dysocjacyjny objawia się:

• znieruchomieniem,
• brakiem reakcji na dochodzące z zewnątrz bodźce.

Z kolei drgawki dysocjacyjne to napady przypominające padaczkę, które jednak nie mają podstaw w zmianach neurologicznych. Utrata wzroku, słuchu czy węchu bez uszkodzenia narządów zmysłów to kolejne potencjalne objawy zaburzeń dysocjacyjnych. Często spotykane są także stany transu i opętania, w których pacjent czuje się jakby był owładnięty przez inną osobowość, ducha czy siłę nadprzyrodzoną.

Jak zatem widać, zaburzenia dysocjacyjne to niezwykle obszerna kategoria problemów zdrowotnych.

Konwersyjny mechanizm powstawania objawów

Opisywane zaburzenia odznaczają się tym, że objawy fizyczne występują jako wyraz nieuświadomionych konfliktów psychicznych – stąd słowo „konwersyjne”. Mechanizm ów polega na „przekładaniu się” napięć emocjonalnych, stanów lękowych czy traumatycznych przeżyć na objawy somatyczne, w tym np. na takie wspomniane już problemy jak:

• niedowład,
• drgawki,
• zaburzenia czucia,
• utrata zmysłów.

W praktyce pacjent często nie jest świadomy związku pomiędzy przeżywanymi trudnościami psychicznymi a pojawieniem się objawów cielesnych.

Zaburzenia dysocjacyjne – podłoże psychologiczne i psychogenny charakter objawów

Zaburzenia dysocjacyjne mają, w odróżnieniu od chorób neurologicznych czy somatycznych, podłoże psychologiczne. Omawiane objawy pojawiają się w odpowiedzi na trudne, często nierozwiązywalne dla pacjenta sytuacje życiowe, konflikty lub traumatyczne doświadczenia.

Przykładowo, zaburzenia pamięci oraz utrata czucia czy kontroli nad ciałem to reakcja organizmu na przeciążenie emocjonalne, z którym pacjent nie potrafi sobie inaczej poradzić. Objaw dysocjacyjny ma charakter psychogenny, co oznacza, że powstaje na skutek działania czynników psychicznych, a nie uszkodzeń organicznych. W praktyce oznacza to, że mimo występowania poważnych dolegliwości badania kliniczne i diagnostyczne nie wykazują żadnych zmian w układzie nerwowym czy narządach zmysłów. Kluczowe jest więc rozpoznanie psychologicznego podłoża objawów i skierowanie pacjenta do odpowiedniego specjalisty – psychologa, psychoterapeuty lub psychiatry.

Zaburzenia dysocjacyjne u dzieci i młodzieży

Zaburzenia dysocjacyjne mogą występować w każdym wieku, choć szczególnie często obserwuje się je u dzieci oraz młodzieży. Generalnie, dziewczynki są w większym stopniu niż chłopcy narażone na rozwój zaburzeń dysocjacyjnych.

Objawy zaburzeń konwersyjnych u dzieci to m.in. następujące symptomy:

• nagła utrata pamięci,
• problemy z mową,
• dysocjacyjne zaburzenia ruchu oraz czucia,
• napady przypominające epilepsję.

Warto podkreślić, że objawy te są często reakcją na stresujące lub traumatyczne wydarzenia, w tym np. na przemoc domową, rozwód rodziców, śmierć bliskiej osoby czy prześladowania w szkole.

Odpowiednio wczesna diagnoza oraz wsparcie psychologiczne to elementy niezbędne do tego, by uporać się z problemem w postaci zaburzeń konwersyjnych.

Rozpoznanie i leczenie

Rozpoznanie zaburzeń dysocjacyjnych wymaga przeprowadzenia diagnostyki. Składają się na nią badania kliniczne oraz wywiad psychologiczny.

Po wykluczeniu przez lekarza przyczyn fizycznych pacjent kierowany jest do psychologa/psychoterapeuty. Przeprowadza się wówczas wywiad dotyczący historii życia, przeżytych traum, konfliktów rodzinnych oraz innych czynników, które potencjalnie wpływają na rozwój zaburzenia.

Podsumowanie

Zaburzenia dysocjacyjne, jeśli się pojawią, wymagają specjalistycznego leczenia. Dobra wiadomość jest taka, że odpowiednio wczesna diagnoza oraz leczenie psychoterapeutyczne pomagają w powrocie do zdrowia oraz pełnego funkcjonowania. Równie istotne jest wsparcie ze strony bliskich.