Fuga dysocjacyjna to zaburzenie, które polega na nagłej utracie kontroli nad własną tożsamością oraz pamięcią, przy czym zwykle jest to zdarzenie krótkotrwałe. Powodem może być traumatyczne wydarzenie. Dysocjacja to sposób na ucieczkę – psychiczną oraz fizyczną – od trudnych doświadczeń.
Fuga dysocjacyjna. Podstawowe informacje
Fuga dysocjacyjna to ekstremalny mechanizm obronny, który uruchamia się u człowieka pod wpływem bardzo silnych emocji lub długotrwałego przeciążenia psychicznego. Na uwagę zasługuje fakt, że osoba będąca w tym stanie jest w stanie w pełni funkcjonować, w tym np. kupić bilety podróżne, rozmawiać z pracownikami transportu publicznego czy przemieszczać się autem – jest to możliwe pomimo pojawienia się amnezji. Nowe „ja” może mieć inną tożsamość, a po zakończeniu epizodu chorobowego pacjent nie ma świadomości tego, co wydarzyło się w trakcie ataku.
Przyczyny fugi dysocjacyjnej
Za najważniejsze przyczyny fugi dysocjacyjnej uznaje się silne urazy psychiczne – na tyle silne, że przekraczają możliwości adaptacyjne danego człowieka. Zwykle są to wydarzenia gwałtowne, traumatyczne lub związane z długotrwałym przeciążeniem emocjonalnym.
Poniżej przedstawiono potencjalne czynniki wywołujące fugę dysocjacyjną:
- działania wojenne,
- udział w katastrofie statku, samolotu, pociągu,
- przemoc seksualna, gwałt,
- śmierć bliskiej osoby.
Ciało oraz umysł osoby znajdującej się w stanie fugi dysocjacyjnej wciąż funkcjonują, aczkolwiek poszkodowany może czasowo utracić wspomnienia. Potrzeba ucieczki oraz radykalnej odmiany swojego życia może doprowadzić do zmiany pracy, zawodu, miejsca zamieszkania oraz otoczenia – po to, by odciąć się od wszystkiego, co przypomina o traumatycznych przeżyciach.
Objawy fugi dysocjacyjnej – jak rozpoznać to zaburzenie?
Sprawa jest o tyle problematyczna, że trudno jednoznacznie zdiagnozować objawy fugi dysocjacyjnej. Charakterystycznym symptomem jest nagła utrata pamięci – w odniesieniu do własnej tożsamości, lecz nie do takich kwestii jak np. umiejętność pisania, czytania itp. Jak wspomniano, chory pomimo tej nietypowej amnezji wciąż zachowuje zdolności komunikacyjne, potrafi porozumiewać się, dbać o siebie czy podróżować.
Fuga dysocjacyjna. Rozpoznanie i diagnozowanie choroby
Fuga dysocjacyjna to zaburzenie, które może zostać rozpoznawane jedynie przez specjalistę z zakresu psychiatrii lub psychoterapii. Diagnozowanie tej choroby rozpoczyna się od wykluczenia innych potencjalnych przyczyn utraty pamięci (urazów czaszki, guzów mózgu, chorób neurologicznych itp.).
W procesie diagnozy jednym z najważniejszych działań jest wywiad z pacjentem, obserwacja jego zachowania oraz analiza kontekstu w celu stwierdzenia tego, czy w życiu pacjenta wystąpiła trauma. Ponadto, przeprowadza się konsultacje psychiatryczne w celu odróżnienia amnezji dysocjacyjnej od innych zaburzeń osobowości.
Zazwyczaj stosowana jest psychoterapia, której formę dobiera się indywidualnie do pacjenta – może być to terapia poznawczo-behawioralna, psychoterapia psychodynamiczna, a także EMDR (ang. Eye Movement Desensitization and Reprocessing), skuteczna np. w leczeniu PTSD.
W niektórych przypadkach pomocne może być również leczenie farmakologiczne, szczególnie gdy fuga współistnieje z innymi objawami – depresją, lękiem czy zaburzeniami snu.
Podsumowanie
Fuga dysocjacyjna to choroba, która dobrze pokazuje, jak bardzo mechanizmy obronne może ludzkiego organizmu są w stanie chronić umysł w obliczu zagrożenia. Zaburzenie to powinno się traktować jak kliniczny mechanizm, który wynika z potrzeby ochrony tożsamości przed dezintegracją pod wpływem traumy.
Źródła:
- Kevin Walsh, David Darby: Neuropsychologia kliniczna. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2014, s. 115–116.
- Levine Peter A., Uleczyć traumę. 12-stopniowy program wychodzenia z traumy, tłum. Zenon Mazurczak, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2015.
- Tomalski Radosław, „Aleksytymia i dysocjacja”, Psychoterapia, 2(145), 2008 (ss. 35–43).
- Leszek Drozdowski, „Dysocjacja – terra incognita? Od adaptacji do patologii (zaburzenia dysocjacyjne u dzieci po traumach)”, Newsletter NSLT, Nr 9, 2013 (ss. 3–24).