Syndrom oszusta (z ang. impostor syndrome) to zjawisko psychologiczne, które od dekad fascynuje badaczy i terapeutów. Już sama nazwa jest myląca, ponieważ mowa jest o problemie dotyczącym osób, które odnoszą sukcesy oraz osiągają wysokie wyniki w pracy czy w nauce. Syndrom ów polega na tym, że czują one, że nie zasługują na swoje osiągnięcia.

Jak rozpoznać syndrom oszusta? Objawy

Jednym z charakterystycznych objawów syndromu oszusta jest obawa przed zdemaskowaniem. Osoba cierpiąca na ten problem zmaga się z poczuciem bycia niewystarczająco dobrym. Niedowierzanie wobec otrzymywanych pochwał to kolejny sygnał ostrzegawczy. Nawet jeśli otoczenie chwali osiągnięcia, osoba z syndromem oszusta miewa myśli typu: „to był tylko przypadek” czy „każdy na moim miejscu zrobiłby to samo”.

Obniżona samoocena to główny objaw omawianego zaburzenia. Nie bez znaczenia jest również obsesyjna potrzeba perfekcjonizmu, która sprawia, że nawet drobne błędy są odbierane jako dowód całkowitej niekompetencji. Syndrom oszusta, choć czasem bagatelizowany, wpływa destrukcyjnie na codzienne funkcjonowanie, skutecznie zmniejszając satysfakcję z życia zawodowego oraz prywatnego.

Jak radzić sobie z syndromem oszusta?

Dobra wiadomość jest taka, że są pewne skuteczne sposoby, by zwalczyć w sobie syndrom oszusta. Psychoterapia może okazać się skutecznym wsparciem w pracy nad poprawą poczucia własnej wartości oraz przełamywaniem schematów myślenia typowych dla osób borykających się z omawianym problemem.

Nie bez znaczenia jest również wyznaczanie pacjentowi realistycznych celów oraz wsparcie go w akceptacji własnych błędów (błędy są przecież nieodłącznym elementem rozwoju zawodowego czy osobistego).

Impostor – kim jest osoba, która cierpi na syndrom oszusta?

Syndrom oszusta może dotyczyć osób, które osiągają sukcesy, lecz nie wierzą, że są one zasłużone. Ten tzw. zespół impostora powoduje brak wiary we własne możliwości; co ważne, dzieje się tak pomimo licznych dowodów kompetencji. Człowiek borykający się z tym syndromem nieustannie obawia się, że zostanie „przyłapany” na braku wiedzy lub umiejętności.

Występuje tu swego rodzaju paradoks, ponieważ im większe sukcesy osiąga dany człowiek, tym bardziej wzrasta u niego poczucie nieadekwatności oraz strach przed zdemaskowaniem. Niestety, ten dość powszechny mechanizm może skutecznie odbierać radość z osiągnięć oraz ograniczać dalszy rozwój zawodowy czy osobisty.

Perfekcjonizm a syndrom oszusta

Perfekcjonizm może współwystępować z syndromem oszusta. Osoby, które się z nim zmagają, stawiają sobie nierealnie wysokie wymagania. Oczekiwania są nadmuchane na tyle, że właściwie każde, nawet najmniejsze potknięcie traktują jak dowód braku kompetencji. Perfekcjonista nie tylko zmaga się z własnymi wygórowanymi standardami, ale także interpretuje sukcesy w sposób deprecjonujący. Taki stan rzeczy sprawia, że perfekcjonizm ma wiele wspólnego z syndromem oszusta.

Jak rozpoznać objawy syndromu oszusta?

Objawy syndromu oszusta mogą być łatwo pomylone przez otoczenie z takimi cechami jak np. ambicja czy pracowitość. Tymczasem, wpływają one – i to znacząco – na codzienne funkcjonowanie. Zalicza się do nich zwykle takie problemy jak:

• chroniczny strach przed zdemaskowaniem,
• przekonanie, że sukcesy nie są wynikiem własnych umiejętności,
• trudności w przyjmowaniu pochwał,
• tendencja do nadmiernej samokrytyki.

W codziennym życiu przejawia to się np. unikaniem nowych wyzwań z obawy przed porażką oraz pracoholizmem traktowanym jako próba udowodnienia szefostwu własnej wartości. Nieodłącznym elementem tego problemu jest również przewlekły stres, jaki wiąże się z wykonywaniem codziennych zadań.

Syndrom oszusta – mechanizmy obronne

Syndrom oszusta rozwija się poprzez wykształcenie pewnych mechanizmów obronnych. Jednym z nich jest tzw. nadmierne przygotowywanie się – dana osoba chce tak perfekcyjnie przygotować się do zadania, aby zmniejszyć ryzyko porażki i demaskacji. Innym mechanizmem jest unikanie – rezygnacja z podejmowania nowych wyzwań w obawie przed niepowodzeniem. Oba te podejścia, choć pozornie różne, mają wspólny cel: chronić kruche poczucie własnej wartości przed potencjalnym upokorzeniem. Niestety, paradoksalnie, takie strategie utrwalają syndrom oszusta i wzmacniają lęk przed porażką.

Test na syndrom oszusta

W przypadku podejrzenia syndromu oszusta warto rozważyć wykonanie testu psychologicznego, który pozwala lepiej zrozumieć naturę występujących trudności. Testy na syndrom oszusta składają się z pytań dotyczących postrzegania własnych osiągnięć, reakcji na pochwały oraz lęku przed oceną ze strony innych. Uzyskany wynik umożliwia ocenę, w jakim stopniu mechanizmy charakterystyczne dla tego zjawiska wpływają na codzienne funkcjonowanie.

Choć test nie zastępuje diagnozy postawionej przez specjalistę, może stanowić cenny punkt wyjścia do dalszej pracy nad sobą lub decyzji o podjęciu psychoterapii. Samo uświadomienie sobie istnienia problemu jest już pierwszym krokiem ku zmianie. Testy na syndrom oszusta są łatwo dostępne online, a ich analiza może pomóc dostrzec, jak głęboko zakorzenione przekonania wpływają na samoocenę oraz satysfakcję z własnych osiągnięć.

Podsumowanie

Syndrom oszusta to psychologiczne zjawisko, które utrudnia czerpanie radości z własnych sukcesów. Objawia się m.in. chronicznym strachem przed zdemaskowaniem, nadmierną samokrytyką i trudnością w przyjmowaniu pochwał. Często towarzyszy mu perfekcjonizm oraz niskie poczucie własnej wartości. Jeśli zauważasz u siebie podobne objawy, warto rozważyć pomoc specjalisty. Psychoterapia może skutecznie wspierać w pracy nad zmianą schematów myślenia i budowaniem zdrowej samooceny.