Diagnoza funkcjonalna jest wykorzystywana w pracy z uczniami mającymi trudności w codziennym funkcjonowaniu. Nie opiera się ona na jednorazowym teście „tu i teraz”, lecz na kompleksowym spojrzeniu na dziecko. Analizowane są jego zachowania, reakcje, kompetencje społeczne, komunikacyjne, poznawcze czy motoryczne.
Celem diagnozy funkcjonalnej jest określenie poziomu funkcjonowania dziecka w poszczególnych sferach rozwojowych, z uwzględnieniem zarówno deficytów, jak i mocnych stron.
Na czym polega proces diagnozy funkcjonalnej dziecka i kto go przeprowadza?
Diagnoza funkcjonalna to proces, który ma charakter wieloetapowy. Zazwyczaj rozpoczyna się ona od zebrania informacji o dziecku. Dane te pochodzą z różnych źródeł, w tym m.in. z wywiadów z rodzicami, obserwacji w placówce edukacyjnej, relacji nauczycieli oraz pracy diagnostycznej prowadzonej przez specjalistów (do takich należą: psycholog, pedagog, logopeda, terapeuta).
W praktyce, diagnoza funkcjonalna dziecka polega na ocenie jego funkcjonowania w różnych sytuacjach życiowych, czy to podczas zabawy, czy to w trakcie realizowania zadań wymagających koncentracji, współpracy itp.
Do oceny wykorzystywane są często wystandaryzowane narzędzia, takie jak PEP-R, który zawiera aż 174 zadania i bada dziecko w siedmiu obszarach: naśladowania, percepcji, motoryki dużej i małej, koordynacji wzrokowo-ruchowej, funkcji poznawczych oraz komunikacji.
Specjalista podczas diagnozy ocenia również zachowania społeczne – umiejętność nawiązywania kontaktu, reakcje na mowę i bodźce oraz sposób zabawy. W ten sposób powstaje całościowy obraz funkcjonowania dziecka, który stanowi podstawę dalszych działań terapeutycznych.
Obserwacja podstawą w diagnozie funkcjonalnej
Jeden z najważniejszych elementów diagnozy funkcjonalnej stanowi obserwacja dziecka w naturalnych warunkach – zarówno w środowisku domowym, jak i szkolnym. Dzięki temu możliwe jest uchwycenie realnych zachowań, reakcji emocjonalnych i sposobów radzenia sobie w konkretnych sytuacjach.
Poradnia psychologiczno-pedagogiczna a diagnoza funkcjonalna
Diagnoza funkcjonalna bardzo często realizowana jest w poradni psychologiczno-pedagogicznej, gdzie pracują zespoły diagnostyczne złożone ze specjalistów reprezentujących różne dziedziny. To właśnie w takiej poradni zbiera się informacje na temat ucznia (informacje te są efektem obserwacji, wywiadów oraz testów diagnostycznych).
Diagnoza funkcjonalna w poradni polega na precyzyjnym określeniu poziomu funkcjonowania dziecka w poszczególnych sferach, co umożliwia formułowanie zaleceń dla nauczycieli, terapeutów i rodziców. Poradnia przygotowuje także dokumentację niezbędną do wydania orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego lub indywidualizacji nauczania.
Diagnoza funkcjonalna a planowanie wsparcia dla ucznia
Jednym z najważniejszych efektów diagnozy funkcjonalnej jest możliwość stworzenia indywidualnego planu wsparcia dla ucznia. Taki plan uwzględnia nie tylko to, czego dziecko „nie potrafi”, ale przede wszystkim to, co może osiągnąć przy odpowiednim podejściu i narzędziach.
Poprawnie przeprowadzona diagnoza funkcjonalna umożliwia wskazanie słabych i mocnych stron dziecka, a także sposobu na przezwyciężenie wykrytych trudności. Specjaliści na podstawie wyników diagnozy dobierają konkretne formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej, planują działania terapeutyczne oraz dostosowują środowisko edukacyjne do potrzeb ucznia. W wielu przypadkach diagnoza funkcjonalna umożliwia również monitorowanie postępów dziecka i modyfikowanie programu wsparcia w zależności od zmieniających się potrzeb.
Dobrze zaplanowane działania mogą skutecznie poprawić jakość życia dziecka i zwiększyć jego szanse na samodzielne, świadome funkcjonowanie.
Specjalista jako przewodnik w procesie diagnozy funkcjonalnej
Nie można pominąć roli specjalisty, który w całym procesie diagnozy pełni funkcję nie tylko diagnosty, ale i przewodnika – osoby, która potrafi połączyć fakty, dostrzec zależności i na ich podstawie zaproponować realne rozwiązania.
Psycholog, pedagog, psychoterapeuta, logopeda czy terapeuta mają odpowiednie przygotowanie, by oceniać nie tylko to, jak funkcjonuje dziecko w danym momencie, ale również to, jakie ma możliwości rozwojowe. To właśnie dzięki nim diagnoza funkcjonalna przestaje być jedynie suchym raportem, a staje się narzędziem rzeczywistego wpływu na edukację i rozwój ucznia.
Specjalista przekłada wyniki obserwacji i testów na konkretne działania – zalecenia dla nauczycieli, propozycje ćwiczeń terapeutycznych, zmiany w organizacji pracy dziecka. Jego rola nie kończy się więc na diagnozie, ale obejmuje również etap wdrażania i monitorowania wsparcia.