Stimming (ang. self-stimulatory behavior), czyli powtarzalne zachowania osób w spektrum autyzmu, bywa mylnie uznawany za „zły nawyk”. W praktyce u wielu osób pełni ważną funkcję: pomaga regulować napięcie, emocje i poziom pobudzenia. U wielu osób w spektrum autyzmu stimming jest zauważalny, ale nie występuje u każdego i może mieć bardzo różne nasilenie oraz formę.

Autyzm a stimming w codziennym funkcjonowaniu

Autyzm jest zaburzeniem neurorozwojowym należącym do spektrum autyzmu. Wpływa na sposób komunikacji, relacje społeczne oraz odbiór i przetwarzanie bodźców z otoczenia.

Jednym z częściej obserwowanych zjawisk jest stimming, czyli powtarzalne, często rytmiczne zachowania ruchowe lub dźwiękowe. Mogą to być na przykład: machanie rękami, trzepotanie palcami, kołysanie się, kiwanie, kręcenie przedmiotami czy wydawanie powtarzalnych dźwięków (np. mruczenie).

U wielu osób stimming pełni funkcję regulacyjną i pojawia się w reakcji na przeciążenie sensoryczne, stres, niepokój lub nadmiar emocji. Może też pojawiać się w sytuacjach radości i ekscytacji. To, co z zewnątrz wygląda nietypowo, bywa dla osoby w spektrum sposobem na odzyskanie równowagi i poczucia kontroli nad ciałem.

Stimming jest często jednym z pierwszych zachowań zauważanych przez opiekunów u dzieci w spektrum i bywa interpretowany jako zachowanie „do wyeliminowania”. Warto jednak pamiętać, że w wielu przypadkach jest to mechanizm samoregulacji, a nie przejaw „złego wychowania”.

Spektrum autyzmu oraz zachowania autostymulujące

Spektrum autyzmu obejmuje szeroki zakres funkcjonowania, dlatego zachowania autostymulujące mogą mieć różną formę i nasilenie. U części osób są sporadyczne i mało widoczne, u innych częstsze i bardziej intensywne.

Autyzm często wiąże się z nadwrażliwością lub niedowrażliwością na bodźce sensoryczne. W takim kontekście stimming może pomagać wrócić do równowagi: rozładować napięcie, zmniejszyć niepokój, uporządkować doznania płynące z ciała. Może też być sposobem wyrażenia emocji wtedy, gdy są silne i trudno je regulować innymi metodami.

Czym są stimy i jak działają na układ nerwowy

Stimy to konkretne formy powtarzalnych zachowań (ruchowych, dotykowych, słuchowych lub wzrokowych), które dostarczają przewidywalnych bodźców. Dla części osób taka powtarzalność może działać uspokajająco albo pomagać utrzymać koncentrację.

Podobne zachowania samoregulacyjne mogą pojawiać się także poza spektrum autyzmu, na przykład przy ADHD lub trudnościach w przetwarzaniu sensorycznym. W ADHD często przybierają postać ruchowego „wiercenia się”, manipulowania przedmiotami, stukania, żucia czy innych drobnych czynności, które pomagają utrzymać uwagę albo rozładować napięcie. Sama obecność stimmingu nie rozstrzyga o diagnozie — znaczenie ma kontekst, funkcja zachowania i to, czy towarzyszą mu inne trudności oraz jaki jest wpływ na codzienne funkcjonowanie.

Stymulacja sensoryczna i jej znaczenie w autyzmie

Odbiór sensoryczny w autyzmie bywa skrajnie intensywny lub przeciwnie — osłabiony. Nadmiar dźwięków, świateł, zapachów czy bodźców dotykowych może powodować przeciążenie. W takich sytuacjach stimming może być jednym ze sposobów odzyskania równowagi i obniżenia napięcia.

Warto patrzeć na stimming również jak na sygnał: czasem oznacza „jest za dużo”, „potrzebuję przerwy”, „jestem zestresowany”, a czasem „cieszę się i trudno mi to inaczej pokazać”. Dlatego zanim uzna się takie zachowanie za problem, dobrze jest zastanowić się, co je uruchamia i co zmienia się po jego wystąpieniu.

Diagnoza autyzmu a obserwacja stimmingu

Diagnoza autyzmu opiera się na całościowej ocenie funkcjonowania: wywiadzie rozwojowym, obserwacji zachowania oraz narzędziach diagnostycznych stosowanych przez specjalistów (jednym z nich może być ADOS). W procesie zwraca się uwagę m.in. na obecność zachowań powtarzalnych, w tym stimmingu.

Stimming sam w sobie nie przesądza o diagnozie. Może natomiast stanowić ważną informację kliniczną, zwłaszcza jeśli współwystępuje z trudnościami w komunikacji, relacjach społecznych i regulacji sensorycznej. Diagnozę spektrum autyzmu stawia zwykle zespół specjalistów (najczęściej psycholog i lekarz psychiatra), natomiast wsparcie terapeutyczne dobiera się do indywidualnych potrzeb.

W praktyce bardzo przydatna bywa także diagnoza funkcjonalna PEP-3, która pokazuje profil rozwoju dziecka, mocne strony, obszary trudności oraz to, w jakich warunkach dziecko najlepiej funkcjonuje. Taka ocena pomaga zaplanować adekwatne wsparcie i cele terapii.

Autostymulacja jako naturalny mechanizm regulacji

Autostymulacja może występować także u osób neurotypowych, zwykle w bardziej subtelnej formie (np. obgryzanie długopisu, kręcenie włosów, poruszanie stopą). Różnica często dotyczy nasilenia, częstotliwości oraz tego, jaką funkcję pełni dane zachowanie.

U wielu osób w spektrum stimming pomaga regulować emocje, napięcie i uwagę. Warto traktować go jako strategię radzenia sobie, a nie automatycznie jako zachowanie „niepożądane”.

Czy stimming zawsze wymaga terapii

Stimming nie zawsze wymaga terapii ani prób „wygaszania”. Jeśli nie zagraża bezpieczeństwu, nie powoduje cierpienia i nie utrudnia istotnie funkcjonowania, zazwyczaj nie ma potrzeby jego eliminowania. Współczesne podejście częściej skupia się na zrozumieniu funkcji zachowania oraz edukacji otoczenia.

Wsparcie specjalistyczne bywa potrzebne wtedy, gdy stimming jest bolesny, prowadzi do samouszkodzeń (np. uderzanie głową, gryzienie do ran), jest bardzo nasilony albo wyraźnie utrudnia codzienne funkcjonowanie. W takich sytuacjach celem zwykle nie jest „zakaz”, tylko znalezienie bezpieczniejszych sposobów samoregulacji oraz zmiana warunków, które przeciążają (np. ograniczenie bodźców, wprowadzenie przerw, większa przewidywalność).

Pomocne mogą być także proste narzędzia wspierające samoregulację, o ile są dopasowane do potrzeb danej osoby i realnie zmniejszają napięcie.

Podsumowanie

Stimming jest formą autostymulacji, która u wielu osób w spektrum autyzmu wspiera regulację emocji, napięcia i koncentracji. Choć z zewnątrz może wyglądać nietypowo, często pełni konkretną funkcję i pomaga radzić sobie z przeciążeniem bodźcami lub silnymi emocjami. Zamiast automatycznie go eliminować, warto zrozumieć, czemu służy. Wsparcie jest potrzebne przede wszystkim wtedy, gdy zachowanie staje się niebezpieczne, bolesne lub znacząco utrudnia codzienne życie.

Umów się na konsultację
Gabinet znajduje się w Warszawie Śródmieściu przy ul. Żurawiej 43 lok. 103
Telefon: 602 151 359
Email: perkowska.anna@gmail.com